Czyszczenie srebra i złota

Czernienie srebra (znana także pod pojęciem oksydacja srebra*) to jedna z konsekwencji rewolucji przemysłowej i dalszego intensywnego niezrównoważonego rozwoju naszej cywilizacji. Jeszcze dwieście lat temu, gdy zanieczyszczenie powietrza (dwutlenkiem siarki) było stosunkowo niewielkie proces czernienia srebra nie występował.

Obecnie jednak srebro i przedmioty posrebrzane coraz szybciej pokrywają się specyficznym nalotem, którego barwa różni się w zależności od zaawansowania procesu, którego intensywność zależy od takich czynników jak czas, skład stopu srebra, temperatury, powierzchni srebra a przede wszystkim stopnia zanieczyszczenia atmosfery dwutlenkiem siarki - są rejony na Ziemi, gdzie oksydacji nie doświadczymy. Zanim powierzchnia srebra sczernieje (jest to kolor siarczku srebra) przejdzie ona przez wielobarwną paletę począwszy od kolorów: jasno żółty, złoty, rudy; zielony, niebieski i fioletowy.

Jak zatem czyścić srebro aby odzyskało swój dawny błyszczący srebrny wygląd? Istnieje wiele domowych sposobów na rozprawienie się z niepożądanym nalotem. Najprostszą i najmniej inwazyjną metodą czyszczenia srebra jest bezstratna metoda chemiczna angażująca roztwór solny.

Aby skorzystać z tej metody należy przygotować:
• naczynie z tworzywa sztucznego bądź szkła wystarczająco duże aby umożliwiało zanurzenie srebrnego przedmiotu - nie należy stosować metalowych naczyń;
• folia aluminiowa pozwalająca wyścielać spód i częściowo boki naczynia;
• ciepła woda - najlepiej destylowana - choć może to być również zwykła woda z kranu;
• sól kuchenna (5 łyżeczek soli na 1 litr roztworu).
Czyszczenie srebra na przykładzie:
Spód oraz boki szklanego głębokiego naczynia (objętość 2 litry) wyścielamy podwójną warstwę kuchennej folii aluminiowej. Następnie wlewamy 1 litr wrzącej wody i wsypujemy około 5 łyżeczek soli kuchennej i mieszamy aż do jej rozpuszczenia - celem jest stworzenie roztworu nienasyconego.

Kolejny etap to obmycie srebrnego przedmiotu zwykłą wodą i mydłem, tak, aby pozbyć się ew. zanieczyszczeń nie związanych z naturalnym procesem czernienia (np. tłuszcz, wosk, etc.). Po opłukaniu srebra czystą wodą wystarczy włożyć przedmiot do roztworu solnego, który został przygotowany.

W zależności od stadium czernienia srebro należy zostawić w roztworze od kilkudziesięciu sekund aż po kilka godzin. Proces ten, zwany reakcją redoks jest dość gwałtowny - można zatem obserwować postęp procesu czyszczenia srebra na bieżąco i po wyczyszczeniu wkładać kolejne przedmioty - oczywiście im więcej włożymy srebrnych przedmiotów do czyszczenia, tym rekcja ta będzie słabsza i może okazać się, że należy przygotować kolejny roztwór - w tym też wymienić folię aluminiową, która powinna wszystkie zanieczyszczenia tlenku siarki "wziąć na siebie" tzn. pokryć się ciemnym nalotem.

Po wyjęciu srebrnego przedmiotu z roztworu należy go bezwzględnie dokładnie umyć namydloną ręką i opłukać ciepłą wodą. Dzięki temu pozbędziemy się pozostałości z roztworu solnego.

Przedstawiona wyżej metoda uważana jest za bardzo skuteczną i co najważniejsze bezstratną - nie wymaga bowiem polerowania, które zostawia na naszym przedmiocie mikrorysy. Czasem jednak nalot jest na tyle intensywny, że nie zostaje nam nic innego jak zaopatrzyć się w specjalny preparat do czyszczenia srebra i miedzi oraz jego stopów (mosiądz i brąz). Nie jest to duża inwestycja - 150 ml preparatu kosztuje około 10 PLN. Należy jednak wziąć pod uwagę, że jest to metoda znacznie bardziej ingerująca w powierzchnię srebra, co w przypadku posrebrzanych przedmiotów przy dużej ilości czyszczeń może doprowadzić do zdarcia plateru.
Aby dopełnić opisu czyszczenia srebra warto również wspomnieć o innych metodach jego czyszczenia. W tym:
• do czyszczenie srebrnej, złotej i diamentowej biżuterii można użyć szklanki napełnioną czystą wódką i pozostawienie w niej biżuterii na około 12 godzin. Wódka po tym procesie oczywiście nie nadaje się do spożycia; zamiast wódki można też użyć coli;
• zamiast roztworu solnego można zastosować roztwór składający się z sody i octu (1 łyżka na 1 litr wody), zanurzenie trwać powinno około 15 minut, następnie należy obmyć przedmioty wodą;
• wiele osób korzysta również z pasty do zębów (nie zawierającej mikrogranulek), jako środka do czyszczenia srebra - jest to skuteczna metoda, jednak najbardziej inwazyjna ze wszystkich tutaj opisanych dlatego odradza się jej stosowania. Podobnie działa metoda angażująca sok z cytryny wymieszany z popiołem (na gęstą papkę). Metody te, podobnie jak metoda czyszczenia specjalnym płynem do sreber ma zasadniczą wadę - trudno jest dotrzeć do różnych zakamarków, gdzie np. metoda roztworu solnego radzi sobie z tym doskonale.
Złoto w przeciwieństwie do srebra nie reaguje z otaczającymi go pierwiastkami czy związkami. Dlatego też najczęstszymi zanieczyszczeniami złota są:
• tłuszcz, brud czy też kurz - można je usunąć gorącą wodą z mydłem. Trudniejsze zabrudzenia można oczyścić miękką szczoteczką
• czerwone zabrudzenia (tzw. czerwona rdza) to tlenki żelaza pochodzenia zwierzęcego - tak jak w przypadku srebra wystarczy zamoczyć złoto w roztworze kwasu solnego.
• zielone zabrudzenia to wynik styczności złota z miedzią lub jego stopami (brązem lub mosiądz) - w tym przypadku należy użyć kwasu cytrynowego, zanurzyć w nim złoto lub w przypadku mniejszych zabrudzeń wycisnąć sok cytryny i zostawić na kilka godzin.
Po dokonanych zabiegach należy zawsze pamiętać o umyciu złota mydłem oraz opłukaniu ciepłą wodą i wysuszeniu.

*oksydacja srebra - tak potocznie nazywa się proces czernienia srebra. Niestety, błędnie, ponieważ czernienie srebra nie dotyczy utleniania (srebro nie reaguje z tlenem, lecz zawartym w powietrzu tlenkiem siarki), bardziej trafnym określeniem byłaby tu sulforyzacja.

Różnokolorowy nalot na srebrze to także nie patyna. Patyna pokrywa wyłącznie mosiądz i jego stopy.